Оммавий маданият – инсоният кушандаси

Аллоҳ таолога чексиз ҳамду санолар, Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам)га, ул зотнинг оила аъзолари ва саҳобаларига салавот ва саломлар бўлсин.
Бугунги глобаллашув жараёнида дунё маданиятларининг бир-бирига таъсири беқиёс даражада кучайди. Бу жараённинг ижобий томонлари билан бирга жиддий салбий таъсирлари ҳам мавжуд. Айниқса, «оммавий маданият» тушунчаси миллий ва диний қадриятларнинг емирилишига сабаб бўлувчи асосий омиллардан бири сифатида майдонга чиқмоқда. Ислом дини, инсониятни фақат дунёвий ютуқларга эмас, балки юксак ахлоқий қадриятларни сақлашга, маънавиятга аҳамият қаратишга ундайди. Шу боис, "оммавий маданият"нинг салбий оқибатлари ҳақида хабардор бўлиш ва уларнинг олдини олиш муҳим вазифадир.
Аллоҳ таоло Қуръонда шундай марҳамат қилади:
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ ۚ أُو۟لَٰٓئِكَ هُمُ ٱلْفَٰسِقُونَ
"Аллоҳни унутиб қўйган ва натижада У ўзларига ўзларини унутдирган кимсаларга ўхшаманглар. Ана ўшалар фосиқлардир." (Ҳашр, 19)
Бу оят бизга шуни эслатадики, инсоннинг ҳақиқий қадр-қиммати ва ўзлигини англаш Аллоҳга садоқат орқали амалга ошади. «Оммавий маданият» эса инсонларни бу йўлдан чалғитиб, юзаки завқларга ва ўткинчи мақсадларга ундайди. Бу жараён инсоннинг нафақат диний ҳаётига, балки миллий ўзлигига ҳам зарар етказади.
"Оммавий маданият" — асосан, тижорат мақсадларига хизмат қилувчи маданият бўлиб, одамларни оддий, осон тушуниладиган ва истеъмол қилишга мойил бўлган нарсаларга қизиқтиради. Натижада, инсоният юксак маънавий қадриятлардан узоқлашади, оила ва жамоа қадриятларига беписандлик кучаяди. Масалан, глобаллашув туфайли тарғиб этилаётган айрим фильмлар, мусиқа ва турмуш тарзлари жамиятнинг миллий урф-одатларига, анъаналарга зид бўлади.
Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) шундай деганлар:
"Ҳар бирингиз чўпон (раҳбар)дир ва ҳар бирингиз қўл остингиздагилар учун жавобгарсиз." (Бухорий)
Бу ҳадис бизга шуни эслатадики, ҳар бир киши, айниқса ота-оналар, ўқитувчилар ва етакчилар ёшларга тўғри йўл кўрсатишда масъулдирлар. "Оммавий маданият"нинг кўринмас хавфига қарши тура оладиган ёшларни тарбиялаш учун уларга диний ва миллий қадриятларни сингдириш муҳимдир.
Ислом дини инсоннинг ички ва ташқи ҳаётини мукаммал тарбиялашга чақиради. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) шундай деганлар:
"Мен гўзал ахлоқларни камолга етказиш учун юборилганман." (Аҳмад, Байҳақий)
Бу ҳадис мусулмонлар учун гўзал хулқнинг нақадар муҳим эканлигини кўрсатади. Гўзал хулқ фақат алоҳида шахсларга эмас, балки бутун жамиятга барака келтиради. Бугунги кунда "оммавий маданият"ни тарқатиш орқали инсонларни моддий завқларга боғлаш ва ахлоқий қадриятларини емириш тенденцияси кузатилмоқда. Ислом эса ҳар бир ишда мўътадиллик ва маънавий асосларни мустаҳкам тутишни тавсия қилади.
Аллоҳ таоло шундай дейди:
خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ ٱلْجَٰهِلِينَ
"Кечиримли бўл, яхшиликка буюр ва жоҳиллардан юз ўгир." (Аъроф, 199)
Бу оят мусулмонлар учун бағрикенглик, одиллик ва яхши муносабатни тавсия қилади. Шундай қилиб, "оммавий маданият"нинг салбий оқибатларини бартараф этишда Исломнинг гўзал кўрсатмаларига амал қилиш ҳаётий аҳамият касб этади.
Бугунги ёшларда миллий ва диний қадриятларни мустаҳкамлаш учун тарбиявий ишларни кучайтириш зарур. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) шундай деганлар:
"Ким Аллоҳга ва охират кунига ишонса, яхши гапирсин ёки жим турсин." (Бухорий, Муслим)
Бу ҳадис тилимизни ва фикрларимизни тозалашга, хатти-ҳаракатларимизни назорат қилишга чақиради. "Оммавий маданият" ёшларни бу асослардан узоқлаштирадиган зарарли воситадир. Буни бартараф этиш учун аввало ота-оналар, таълим муассасалари ва жамият масъулликни ҳис этиб, маънавий тарбияни устувор вазифа сифатида қабул қилишлари лозим.
Аллоҳ таоло яна шундай марҳамат қилади:
وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا
"Ким Аллоҳга ва Унинг Расули (Муҳаммад)га итоат қилса, албатта, улкан ютуққа эришади." (Аҳзоб, 71)
Бу оят орқали биз ҳақиқий ютуқни топиш фақат Аллоҳ ва Унинг элчисининг кўрсатмаларига амал қилиш орқали эканлигини англаймиз.
"Оммавий маданият"нинг миллий ва диний қадриятларга салбий таъсири жамиятимиз учун жиддий хавф туғдиради. Миллий ўзлик ва диний маънавиятни сақлаш, авлодларга уни мерос қилиб қолдириш ҳар бир мусулмоннинг бурчидир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) шундай деганлар:
"Сизларнинг энг яхшиларингиз ҳусни хулқи энг гўзал бўлганларингиздир." (Бухорий, Муслим)
Гўзал ахлоқ ва мустаҳкам имон ҳар қандай маънавий таҳдидга қарши тура оладиган энг кучли қалқондир. Шундай экан, ҳар биримиз миллий ва диний қадриятларимизни асраб-авайлаб, ёш авлодни бу борада тарбиялашга астойдил ҳаракат қилишимиз керак. Фақат шундагина жамиятимиз маънавий юксалишга эришади ва Аллоҳнинг розилигига лойиқ бўлади.

Жаҳонгир ХУДОЙҚУЛОВ,
Мир Араб ўрта махсус ислом
таълим муассасаси мударриси