Эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолат

Инсон ҳаётининг маънавий ва ижтимоий жиҳатларида эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолат мезонлари асосий ўрин тутади. Инсоннинг ўз эътиқодига мувофиқ яшаш, фикр-ҳам қадриятларини эркин ифодалаш ҳамда тенглик ва адолат принципларини амалга ошириш – ҳар қандай демократик жамиятнинг устувор тамойилларидир. Қуйида ушбу мезонларнинг назарий асослари, ўзаро боғлиқлиги ва жамият ривожланишига қўядиган таъсири таҳлил қилинади.
Эътиқод эркинлиги инсоннинг ўз дини ёки эътиқодий қарашларини эркин танлаш, амалга ошириш ва уларни тарғиб қилиш ҳуқуқини ифодалайди. Бу тушунча қуйидаги асосий жиҳатларни ўз ичига олади:
• Диний эътиқодни эркин танлаш: Ҳар бир шахс ўзининг дини ёки бошқа эътиқодий қарашларини эркин белгилаш имкониятига эга бўлиши лозим.
• Эътиқодни амалга ошириш эркинлиги: Шахс ўз эътиқоди асосида ибодат қилиш, диний маросимларда иштирок этиш ва ўз ҳаётини шу асосда ташкил қилиш ҳуқуқига эга.
• Эътиқодни тарғиб қилиш эркинлиги: Инсон ўз эътиқоди ҳақидаги қарашларини эркин баён этиш ва бу қарашларни оммага етказиш имконияти билан таъминланади.
• Эътиқод эркинлиги таъминланган жамиятларда турли дин ва маданият иноқлари ўртасида ўзаро ҳурмат, диалог ва ҳамкорлик муҳити шаклланади. Бундай муҳит жамиятнинг барқарорлиги, бағрикенглиги ва ижтимоий тотувлигини таъминлашда муҳим аҳамият касб этади.
Ижтимоий адолат – бу жамиятнинг барча аъзолари учун тенг ҳуқуқ ва имкониятлар яратишга қаратилган принцип бўлиб, унинг асосий элементлари қуйидагилардан иборат:
Тенглик: Ҳар бир фуқаро ирқи, миллати, жинси, дини ёки ижтимоий манбасидан қатъи назар тенг ҳуқуқ ва имкониятларга эга бўлиши зарур.
Ҳуқуқий ҳимоя: Ҳар бир шахс қонун олдида тенглигини ва адолатли суд тизими орқали ҳуқуқий ҳимоя олишини таъминлаш муҳимдир.
Иқтисодий адолат: Жамиятда иқтисодий ресурслар ва бойликлар адолатли тақсимланиши, ҳар бир инсон меҳнатига яраша мукофот олиши шарт.
Ижтимоий ҳимоя: Ёрдамга муҳтож шахслар ва қасамлар давлат ҳамда жамият томонидан қўллаб-қувватланиши лозим.
Ижтимоий адолат принциплари амалга оширилган жамиятларда ижтимоий барқарорлик, иқтисодий ривожланиш ва ҳар бир шахснинг ўзини тенг ва тўлақонли аъзо сифатида ҳис қилиш имконияти яратилади.
Эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолат бир-бири билан узвий алоқада бўлиб, бирининг етишмаслиги бошқасининг ҳам самарадорлигини пасайтиради. Бу боғлиқликнинг бир нечта муҳим жиҳатлари мавжуд:
Камситиш ва эътиборсизлик: Агар бирор бир гуруҳга нисбатан камситиш бўлса, бу ижтимоий адолат принципларига зиён келтиради ва шу билан бирга этиқод эркинлиги ҳам самарасизлашади.
Диний-эътиқодий бўлинишлар: Диний ёки эътиқодий камситиш жамиятда бўлинишларга олиб келиши мумкин, бу эса умумий ижтимоий тотувликни бузади.
Ҳурмат ва мулоқот: Бағрикенг ва адолатли муҳит турли дин ва маданият иноқлари ўртасида очиқ мулоқотни ва ўзаро ҳурматни рағбатлантириб, этиқод эркинлигини мустаҳкамлайди.
АҚШ, Франция, Германия каби демократия қадрланган давлатларда инсон ҳуқуқлари ва эътиқод эркинлиги қонун ҳужжатлари орқали кафолатланади. Бу давлатларда давлат ва дин ўртасидаги анъанавий бўлиниш принципи асос қилиб  олиниб, барча дин ва эътиқодларга бир хил муносабат билдирилади.
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ҳар бир шахснинг эътиқод эркинлигини кафолатлайди. Мамлакатда турли миллат ва дин иноқлари бир-бири билан барқарор ҳамкорлик ва мулоқот орқали яшайди. 2021 йилда қабул қилинган янги таҳрирдаги «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги ЎРҚ-699-сонли Қонун эътиқод эркинлигини янада мустаҳкамлаб, жамиятда диний маданиятлар ўртасидаги тенглик ва ҳамжиҳатликни таъминлашда муҳим роль ўйнади.
Эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолат мезонларини амалга ошириш ва мустаҳкамлаш учун қуйидаги чоралар муҳим аҳамиятга эга:
Диний бағрикенгликни тарғиб этиш: Мактаблар, олий ўқув юртлари ва жамоат ташкилотларида турли дин ва маданият иноқлари ўртасида ўзаро ҳурмат ва толерантлик маданиятини ривожлантириш.
Қонунчиликни такомиллаштириш: Эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолатни таъминловчи қонунчилик базасини янада такомиллаштириш, амалга оширув механизмларини кучайтириш.
Ижтимоий мулоқотни кенгайтириш: Турли миллат ва дин иноқлари ўртасида очиқ ва самарали мулоқотни рағбатлантириш, хамкорликни кенгайтириш орқали жамиятнинг умумий барқарорлигини таъминлаш.
Эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолат мезонлари ҳар бир шахснинг асосий ҳуқуқлари бўлиб, жамиятнинг барқарорлиги ва ривожланиши учун зарур шарт-шароитлардан ҳисобланади. Ушбу принциплар асосида қабул қилинган сиёсат ва чора-тадбирлар нафақат ҳар бир инсоннинг фаровонлигига, балки умумий ижтимоий тинчлик ва бирдамликка хизмат қилади. Демак, эътиқод эркинлиги ва ижтимоий адолатни мустаҳкамлаш орқали замонавий жамиятларда тенглик, ўзаро ҳурмат ва самарали мулоқот муҳити яратиш мумкин.
Шу маънода юртимизда бу борада ижтимоий муҳитга салбий таъсир қилувчи  миссионерлик — аниқ мақсадга қаратилган мафкуравий таъсир ўтказиш орқали шахсни (бир гуруҳ шахсларни) ўз динига киритиш мақсадида унга (уларга) диний қарашларни мажбуран сингдиришга ва диний таълимотни тарқатишга доир фаолият ҳамда прозелитизм — миссионерлик фаолиятининг бир конфессияга эътиқод қилувчиларни бошқа конфессияларга ўтказишга қаратилган шакли тақиқланган бўлиб, барча дин ва турли конфессияларнинг фаолият юритиши ва ривожланиши учун ҳуқуқий замин ва етарли шароитлар яратилган.

 Муҳаммад АЧИЛОВ,
ЎМИ Бухоро вилоят
вакиллиги ҳуқуқшуноси