Илм ва уламолар фазли ҳақида

Илм инсониятнинг энг қимматли бойлиги бўлиб, у инсони ҳаётини маънавий бойитишда, ахлоқий камолотга эришишда ва ҳар икки дунёда нажот топишда асосий восита ҳисобланади. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда илм ва олимларнинг фазли ҳақида бир неча маротаба таъкидлаган. Илмнинг асосий мақсади инсонга ҳақиқатни англатиш, Аллоҳ таоло билан яқинлашиш ва инсониятга хизмат қилишдир.
Аллоҳ таоло Қуръонда марҳамат қилади:
«إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ»
Албатта, Аллоҳдан бандалари ичидан фақат олимларгина қўрқарлар.
(Фотир сураси, 28-оят).
Бу оят олимларнинг фазлини ва уларнинг Аллоҳга бўлган чуқур ҳурмати, қўрқуви ва тўғри йўлдан юришини таъкидлайди. Олим инсон ўз билимлари орқали наинки дунёвий билимга, балки маънавий камолотга ҳам эришади.
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтадилар:
"Илм гапларнинг кўплигидан эмас, балки Аллоҳдан қўрқишнинг кўплигидан иборатдир."
Бу фикр илмнинг чинакам мазмунини очиб беради. Илмни тўғри англаб, Аллоҳга қул бўлиш ва У Зотнинг амрларини бажариш билан инсон муваффақиятли бўлади.
Жамиятда олимлар фақатгина билим тарқатувчилар эмас, балки ҳидоятга элтувчи маърифат чироғидирлар. Олимлар инсониятга ҳақиқатни тушунтириш, жамиятдаги ижтимоий адолатни таъминлаш ва ахлоқий тарбия бериш орқали катта масъулиятни ўз зиммаларига оладилар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
"Олимнинг обиддан фазли худди ойнинг юлдузлардан устунлигига ўхшайди. Олимлар пайғамбарларнинг меросхўрларидир. Пайғамбарлар динор ёки дирҳам қолдирмаганлар, балки илм қолдирганлар."
(Термизий ва Абу Довуд ривоятлари).
Бу ҳадис олимларнинг қанчалик улуғ эканини, уларнинг пайғамбарлар вазифасини давом эттирувчи эканини кўрсатади. Улар илм орқали жамиятга адолат, тинчлик ва маънавият олиб келадилар.
Илм аҳлининг афзаллигини Аллоҳ таоло яна шундай таърифлайди:
«هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ»
"Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўладими?"
(Зумар сураси, 9-оят).
Бу оятдан билиб оламизки, билимли инсонлар доимо афзал ҳисобланади. Улар жамиятдаги аҳамиятли масалаларда етакчи ва йўлбошчи бўлишади. Илмсиз инсонлар эса адашишга мойил бўлади.
Ҳадисларда эса илм аҳлининг фойдаси ва уларнинг аҳамияти қуйидагича баён қилинган:
"Ким илм талаб қилиш йўлига юрса, Аллоҳ унга жаннат йўлини осон қилади. Албатта, фаришталар илм талаб қилувчининг розилиги учун қанотларини ёяди. Олимга осмондаги ва ердаги барча мавжудотлар, ҳатто сувдаги балиқлар ҳам истиғфор айтади."
(Абу Довуд ва Термизий ривоятлари).
Бу ҳадисдан илм талаб қилиш ва олим бўлишнинг нақадар улуғ эканини кўрамиз. Олимлар фақатгина дунё учун эмас, балки охират учун ҳам эзгу ишлар қиладилар.
Илм талаб қилиш ҳар бир мўмин учун фарз бўлиб, унинг йўлида ҳаракат қилиш жаннат йўлини осон қилади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:
"Ким илм талаб қилиш йўлига юрса, Аллоҳ унга жаннат йўлини осон қилиб қўяди."
(Муслим ривояти).
Илм талаб қилишнинг аҳамияти нафақат шахсий, балки ижтимоий ҳаётда ҳам кўзга ташланади. У инсонга тўғри йўлни кўрсатиб, уни гуноҳлардан сақлайди.
Қиёмат кунида илм аҳли учун алоҳида мартаба белгиланган. Ҳадисда шундай дейилади:
"Қиёмат куни уч тоифа шафоат қилади: анбиёлар, уламолар ва шаҳидлар."
(Ибн Можа ривояти).
Бу ҳадис олимларнинг наинки дунёда, балки охиратда ҳам улуғ мақомда эканини тасдиқлайди. Улар Аллоҳ таоло ҳузурида шафоат қилиб, ўз атрофидагиларга ёрдам бериш имконига эга бўладилар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳикмат ва фойдали илмни излаш ҳар бир мўминнинг бурчи эканини таъкидлаганлар:
"Ҳикматли сўз мўминнинг йўқотган нарсасидир. Уни қаердан топса ҳам олишга ҳақлидир."
(Термизий ривояти).
Бу ҳадис ҳар бир мўминнинг илм ва ҳикмат излашда чекловсиз ҳаракат қилиши лозимлигини кўрсатади. Ҳикматли илм орқали инсон Аллоҳга яқинлашади ва дунёда ҳам, охиратда ҳам нажот топади.
Илм ва уламоларнинг фазли ҳақида Қуръон ва ҳадисларда келтирилган оят ва ривоятлардан англаш мумкинки, илм инсон ҳаётининг асосий йўлбошчиси ва нажот калитидир. Олимлар эса инсонларнинг ҳаётида маънавий етакчи бўлиб, жамиятда адолат ва тинчлик ўрнатишда муҳим ўрин тутадилар.
Ҳар бир мўмин илм талаб қилишга ҳаракат қилиши, илм аҳлини ҳурмат қилиши ва ўз билимларини амалга татбиқ қилиши лозим. Илмни Аллоҳ таолони таниш ва У Зотга ибодат қилиш йўлида қўллаш инсоннинг икки дунё саодатини таъминлайди.

Жаҳонгир ХУДОЙҚУЛОВ,
Мир Араб ўрта махсус ислом
таълим муассасаси мударриси