Ислом динида меҳмондорчилик одоблари

Ислом дини инсонлар ўртасидаги меҳр-оқибат, ҳурмат ва одоб-ахлоқни ривожлантиришга катта аҳамият беради. Меҳмонни қабул қилиш ва бошқа инсонлар билан кўришиш одоблари мусулмон жамиятида юксак қадрланадиган ахлоқий тамойиллардан биридир. Ушбу одобларни бизга Росулуллоҳ (с.а.в.)нинг ҳаётий ибратлари, Қуръон оятлари ва салафларнинг одатлари  кенг ёритиб беради.

Ислом инсонлар ўртасидаги мулоқот ва кўришишнинг ташқи ва ички одобларига катта эътибор беради. Кўришаётган инсонингиздан ёш, мақом ва вазиятга қараб, ўз кўринишингизни тартибга солиш ва ҳурмат кўрсатиш Исломнинг муҳим тамойилларидан биридир.

Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
«إنكم قادمون على إخوانكم، فأصلحوا رحالكم وأصلحوا لباسكم، حتى تكونوا كالشامة في الناس، إن الله لا يحب الفحش ولا التفحش»  
“Сизлар биродарларингиз ҳузурига келяпсизлар. Либосларингизни чиройли қилинглар, уловларингизни яхшиланглар ва инсонлар орасида хол каби бўлинглар. Аллоҳ беадабликни ҳам ҳаддан ошишни ҳам ёқтирмайди.” 
(Имом Бухорий, "Адабул Муфрад")

Бу ҳадис биродарларингиз билан учрашишдан олдин кийимингиз, кўринишингиз ва умуман умумий қиёфангизга эътибор қаратишнинг муҳимлигини таъкидлайди. Чунки инсоннинг ташқи кўриниши мулоқотнинг илк таассуротини белгилайди. Тоза ва тартибли ҳолда бўлиш инсонни ҳурматли кўрсатади ва ижтимоий алоқаларни мустаҳкамлайди.

Кўришув чоғида ҳадийя тақдим қилиш Исломда инсонлар ўртасидаги меҳр-муҳаббатни оширувчи восита сифатида кўрсатилади. Бу одат икки томонлама ҳурматни мустаҳкамлайди. Росулуллоҳ (с.а.в.) бундай деганлар:

«تهادوا تحابوا»  
"Ҳадийялашинглар, шунда бир-бирингизни яхши кўрасизлар." 

(Имом Бухорий, "Адабул Муфрад")

Ҳадийя инсонлар ўртасидаги алоқаларни илиқ ва самимий қилади. Салафларнинг одатларидан машҳур бўлганки, улар борадиган кишиларига дарахтдан бир новда бўлса ҳам ҳадийя олиб борар эдилар. Бу кичик, аммо мазмунли амал кўришувни янада хурсандчилик билан безайди.

Меҳмонни қабул қилиш одоби Исломда ўзига хос ўрин тутади. Меҳмон келиши мусулмон учун улкан фазилатли имкониятдир. Бу жараёнда қуйидаги одобларга амал қилиш тавсия этилади:

1. Ўрни ва шароитни чиройли қилиш  
Меҳмон ўтирадиган жойни тоза ва тартибли қилиш суннатдир. Аёлларнинг кийимлари ёки шахсий буюмларини меҳмон кўрадиган жойлардан олиб ташлаш, болаларнинг овозини пасайтириш ва шовқин-суронни камайтириш одобга мос келади. Бу билан меҳмон учун қулай муҳит яратилади.

2. Хизматда ҳурмат ва хушмуомала бўлиш  
Меҳмонни кутиб олишда мулойим ва самимий бўлиш талаб этилади. Росулуллоҳ (с.а.в.) меҳмоннинг хизматига алоҳида эътибор қаратишни буюриб, бундай деганлар:  
مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ
«Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, меҳмонини иззат қилсин.»
(Имом Бухорий ва Муслим ривояти)

3. Таҳорат ва шахсий эҳтиёжларга ёрдам бериш  
Меҳмоннинг таҳорат ёки покланиш учун зарур жойларни кўрсатиш, тоза сочиқлар ва зарур анжомларни тақдим қилиш суннатдир. Агар меҳмон ётиб қолса, унинг ётадиган ўрнини тайёрлаш ва қулайлик яратиш мезбоннинг вазифасидир.

4. Ўртача икром қилиш  
Ислом ҳаддан ошишни ёқтирмайди. Меҳмонни қабул қилишда мўътадилликни сақлаш, уни ортиқча бойлик ёки дабдаба билан чарчатмаслик керак. 
وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
«Исрофгарчилик қилманг, албатта, Аллоҳ исрофгарларни ёқтирмайди.»
(Аъроф сураси, 31-оят)

Ислом меҳмоннинг ҳам ўз одобларига риоя қилишини талаб қилади. Меҳмон мезбонга машаққат туғдирмаслиги, унинг шароитига мос бўлиши ва ҳурматни сақлаши лозим. Қуйидаги одоблар меҳмон учун муҳим ҳисобланади:

1. Қисқа Зиёрат Қилиш  
Меҳмон мезбонни ортиқча вақт билан чарчатмаслиги, унинг ишларига ҳалақит бермаслиги керак. Ҳар бир инсоннинг ўз мажбуриятлари ва ишлари бор. Росулуллоҳ (с.а.в.) бундай деганлар:  
خَيْرُ الزِّيَارَةِ أَخَفُّهَا
«Зиёратнинг энг яхшиси қисқа бўлганидир.»
(Имом Байҳақий, «Шуъабул иймон»)

2. Шароитни ҳисобга олиш  
Меҳмон мезбоннинг шароитини ҳисобга олиб, уйдаги вазиятга мос бўлиши лозим. Бу самимий ва мувозанатли меҳмондорчиликни таъминлайди.

3. Ҳурматсизликдан эҳтиёт бўлиш  
Меҳмон мезбоннинг уйида хос жойларни ёки шахсий нарсаларни кўздан кечирмаслиги керак. Бундай ҳурматсизлик ижтимоий алоқаларга путур етказиши мумкин.

Меҳмон кутиш ва кўришиш одоблари Исломда инсоний муносабатларни юксалтирувчи муҳим қадрият ҳисобланади. Қуръон ва ҳадислар ушбу одобларни ёритиб, инсонларни самимият ва ҳурмат билан мулоқот қилишга ундайди. Меҳмонни икром қилиш, унга қулай шароит яратиш ва хушмуомала бўлиш мусулмоннинг ахлоқий юксаклигидан далолатдир.

Келинг, ушбу суннатларни ҳаётимизга татбиқ этайлик. Меҳмонларимизни иззат-икром билан кутиб олиб, биродарларимизга меҳр-муҳаббат кўрсатишни одат қилайлик. Бу нафақат инсонлар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлайди, балки Аллоҳнинг розилигини қозонишга ҳам сабаб бўлади.

Абдуллоҳ ДАВЛАТОВ,
Мир Араб ўрта махсус ислом 
таълим муассасаси мударриси