Мир Араб мадрасаси пештоғидаги ёзув ва унинг маънавий мероси

Мир Араб мадрасаси, Бухоронинг исломий маърифат тарихидаги улуғ муассасалардан бири, бино қилинган даврида юксак санъат ва таълим маркази сифатида танилган. Унинг пештоғида, айниқса, ҳозирги кунда мавжуд бўлмаган, аммо тарихий манбаларда қайд этилган бир ёзув жуда катта маънавий аҳамиятга эга. Ушбу ёзув хаттот уста Мирали Фатҳободий томонидан форсий тилда ёзилган ва мадрасага нафақат архитектура, балки маънавий қиммат ҳам бахш этган.
Пештоқдаги ёзув:

Мир Араб фахри Ажам, онки кард
Мадрасаи олии бас бул ажаб.
Бул ажаб ин астки, тарихи ўст:
“Мадрасаи олии Мири Араб”.

Ёзув форсий тилида битилган бўлиб, унинг мазмуни Мир Араб мадрасасининг тарихи ва аҳамиятини акс эттиради. Мазмунида шундай дейилади:

Мир Араб ажам фахридир,
ул солмиш жуда ажойиб олий мадраса.
Қизиғи мана шуки, унинг тарихи бўлди:
“Мадрасаи олии Мир Араб”.

Бу шеърнинг ҳар бир сўзида мадрасанинг юксак мақоми ва унинг ислом оламидаги фахри ёритилган. Айниқса, охирги мисралардаги сўзлар абжад ҳисобида ҳижрий 942 йилни кўрсатади, бу эса милодий 1536 йилга тўғри келади. Бу мадрасанинг айнан шу йили бунёд этилганини тасдиқлайди.
Тарихий ёзув, ўша даврда мадраса пештоғига нафақат эстетик кўриниш қўшган, балки мадрасанинг асосчиси Абдуллоҳхоннинг ва Мир Араб шай Саййид Абдуллоҳ Яманийнинг мероси сифатида хотирани абадийлаштирган. Афсуски, турли тарихий ўзгаришлар ва мадрасанинг қайта таъмирланиши жараёнларида бу ёзув йўқолган. 
Мир Араб мадрасаси нафақат маънавий таълим маркази, балки исломий санъат ва хаттотликнинг инъикоси сифатида ҳам машҳур. Унинг бунёд этилиши Ўрта Осиёдаги диний-маърифий тараққиётнинг энг юксак босқичларидан бири бўлиб, бугунги кунгача сақланиб қолган мадраса архитектураси ҳам худди шу даврнинг ўзига хос белгиларини кўрсатади.
Мир Араб мадрасасининг пештоғидаги ёзув фақат бир шеър эмас, балки исломий маънавиятнинг тарихий белгиси сифатида алоҳида ўрин эгаллайди. 
Бу мадраса нафақат ўтмишда, балки бугунги кунда ҳам ўз мақомини йуқотмаган ҳолда диний таълимнинг муҳим маркази сифатида сақланиб қолмоқда.

Алиев Дилшод,
Мир Араб ўрта махсус ислом 
таълим муассасаси матбуот котиби 
манбалар асосида тайёрлади