ЖАМИЯТДАГИ САЛБИЙ ИЛЛАТЛАР – ДАБДАБАБОЗЛИК ВА ИСРОФГАРЧИЛИК

Ҳар қандай жамиятнинг тараққиёти ва маънавий-ахлоқий барқарорлиги унинг аҳолиси ўртасидаги ҳамжиҳатлик, адолат ва ўзаро ёрдам руҳи билан боғлиқ. Шунингдек, жамиятнинг ютуқлари унинг аъзолари томонидан бойлик ва имкониятлардан оқилона фойдаланиш, исрофгарчиликдан тийилиш, ҳамда камбағалликка қарши кураш билан мустаҳкамланади. Исрофгарчилик ва дабдабабозлик эса бундай фазилатларни заифлаштирадиган, жамиятнинг маънавий асосларини қувватсизлантирадиган иллатлардир.

Қуръони Карим ва ҳадисларда исрофгарчиликка қарши таълимотлар

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда исрофгарчиликни қаттиқ қоралаб, ўзининг бандаларига мўътадилликни тавсия қилади:

"Улар (Раҳмоннинг суюкли бандалари) эҳсон қилганларида исроф ҳам, хасислик ҳам қилмаслар, (тутган йўллари) бунинг ўртасида – мўътадилдир".
(Фурқон сураси, 67-оят).
Мазкур оятда Аллоҳ таоло инсонлардан исрофгарчилик ва ҳаддидан ортиқча сарф-харажатлардан тийилишни талаб этади. Мўътадиллик нафақат иқтисодий, балки ижтимоий адолатни ҳам таъминлайди.
Шунингдек, Исро сурасида исрофгарчилик қилиш жуда оғир гуноҳ эканлиги таъкидланади:
"Қариндошга, мискин ва йўловчига (хайр эҳсон қилиш билан) ҳақларини адо этинг ва исрофгарчиликка мутлақо йўл қўйманг! Чунки, исрофгарлар шайтонларнинг биродарларидир."
(Исро сураси, 26-27 оятлар).
Бу оятларда исрофгарчилик қилиш шайтонлар билан тенглаштирилмоқда. Шу орқали, жамиятдаги манфаатсиз сарф-харажатлар инсоннинг маънавий қийматларига қандай салбий таъсир кўрсатишига урғу берилади.
Дабдабабозлик ва унинг ижтимоий зарарлари
Жамиятда дабдабабозликнинг авж олиши бойлар ва камбағаллар ўртасидаги ижтимоий тенгсизликни кучайтиришга олиб келади. Бундай ҳолатда эҳтиёжманд аҳоли жамиятнинг асосий ютуқларидан маҳрум бўлади. Бу ҳақда Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шундай марҳамат қилганлар:
"Таомнинг энг ёмони бойлар чақирилиб, камбағаллар чақирилмаган зиёфат таомидир."
(Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).
Бу ҳадис дабдабабозликнинг инсоний қадриятларга қандай путур етказишини ва унинг исломий меъёрларга зидлигини очиб беради. Чунки ижтимоий муносабатларда адолатлилик тамойилларини бузиш, камбағалларни четлатиш, уларнинг ҳуқуқларини инкор этиш жамиятда маънавий бўшлиқ юзага келтиради.

Исрофгарчилик ва унинг иқтисодий оқибатлари

Исрофгарчиликнинг иқтисодий зарарлари жуда кенг қамровлидир. Кўпинча бу иллат инсонларни кераксиз сарф-харажатларга олиб боради, фойдасиз инвестицияларга сабаб бўлади. Бунда нафақат шахсий, балки жамият бойликлари ҳам самарасиз сарф қилинади. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда бундай ҳолатларни қоралаб шундай дейди:
"Биз қайси бир қишлоққа бирор огоҳлантирувчи (пайғамбар) юбормайлик, албатта, у жойнинг маишатпарастлари: 'Биз сизлар элчи қилиб юборилган (дин)га кофирмиз', – деганлар."
(Сабаъ сураси, 34-оят).
Бу оятда дабдабабозликнинг одамларни қандай қилиб ҳақ йўлдан адаштириши ва маънавий инқирозга олиб келишини таъкидлаб ўтилган.

Хулоса ва тавсиялар

Дабдабабозлик ва исрофгарчилик жамиятда бирдамлик, ижтимоий адолат ва маънавий барқарорликка путур етказадиган асосий иллатлардир. Бундай салбий ҳолатларга қарши курашда қуйидаги қадамларни амалга ошириш муҳим:
1. Исломий таълимотларга асосланиб, исрофгарчиликнинг зарарлари ҳақида кенг оммага тушунтириш ишларини олиб бориш.
2. Жамиятда эҳсон, садақа ва хайрия маданиятини ривожлантириш.
3. Камбағаллар ва эҳтиёжманд инсонларни жамиятнинг асосий имкониятларидан фойдаланишга жалб қилиш.
Аллоҳ таоло барчамизни исроф ва дабдабабозликдан сақлаб, ўзининг розилигига эришадиган тўғри йўлни тутган бандаларидан қилсин. Амин!

Дилшод Алиев,
Мир Араб ўрта махсус ислом
таълим муассасаси матбуот котиби