Тил: ўтмишимиз, бугунимиз ва келажагимиз

Тил инсоният тарихининг энг муҳим маданий феноменларидан бири бўлиб, жамиятлар орасида нафақат мулоқот воситаси, балки миллий ўзликни, маданиятни ва тарихни сақлашнинг энг асосий омили ҳисобланади. Ҳар бир миллатнинг тили ўша халқнинг тарихий йўлини, маънавий бойликларини ва истиқболини белгилаб беради. Тил миллатнинг маънавий пойдеворини ташкил этувчи муҳим омил сифатида ўтган замонлардан то ҳозирги кунгача бой маданий меросни сақлаб келмоқда ва келажак учун замин яратмоқда. 

Ўтмишимиз. Тил – тарих кўзгуси

Ўзбек тили туркий тиллар оиласига мансуб бўлиб, минг йиллар давомида ривожланиб, турли босқичлардан ўтган. Қадимги туркий ёзма манбалардан бошлаб, ўзбек тилининг пайдо бўлишига қадар бўлган даврда тил халқнинг маданияти ва тарихининг энг муҳим акс эттирувчиси сифатида хизмат қилган. Ўрхун-Энасой ёзувларидан тортиб Олтин ўрда ва темурийлар даврида ўзбек тилининг шаклланиши ва адабий тилда ривожланиши халқнинг тарихий тараққиётида муҳим ўрин тутди.
Буюк мутафаккир Алишер Навоий ўзбек адабий тилининг ривожида улкан қадамлар қўйди. Унинг асарлари орқали ўзбек тили илмий ва бадиий тилда бойитилиб, давлат ва маданият тили сифатида мустаҳкам ўрин олди. Навоий ўз шеъриятида тасаввуф ва фалсафий ғояларни юксак бадиий услуб билан ифода этиб, ўзбек тилининг эстетик ва фалсафий теранликларини кўрсатди. Бу даврда ўзбек тили фақатгина халқнинг мулоқот воситаси эмас, балки миллий ўзликни англаш, маданий меросни сақлаш ва уни авлодларга етказиш учун асосий восита сифатида рол ўйнаган.

Бугунимиз. Глобализация даврида тилнинг ўрни

Бугунги глобаллашув даврида миллий тиллар тобора кучли чет тилларининг таъсирига дуч келмоқда. Айниқса, инглиз тили халқаро алоқа тили сифатида кўплаб соҳаларда етакчилик қилмоқда. Шу шароитда ўзбек тилининг ўз миллий ва маданий вазифаларини сақлаб қолиши ва ривожланиши муҳим аҳамият касб этади. Чет тилларининг жамиятимизга кириб келиши айниқса ёш авлод орасида ўз она тилимизга бўлган эътибор ва меҳрни сусайтирмаслиги лозим. 
Ўзбек тили бугунги кунда давлат тили сифатида ўз мавқеини сақлаб қолган бўлсада, илм-фан, техника, санъат ва технология каби соҳаларда унинг қўлланиш доирасини кенгайтириш муҳим вазифа бўлиб қолмоқда. Миллий маданиятни сақлаш ва ривожлантиришда тилнинг ўрни беқиёсдир. Шу сабабли ўзбек тили илмий адабиётларда, технологик ривожланишда ва замонавий мулоқот воситаларида фаол ишлатилиши келажак авлодлар учун тилимизнинг жозибадорлигини сақлаб қолади. 

Келажагимиз. Тилни ривожлантириш ва авлодларга етказиш

Тил нафақат тарихимизнинг акс-садоси, балки келажагимизнинг калитидир. Ўзбек тилини авлодларга этказиш ва уни замонавий дунёда юксалтириш учун давлат сиёсати ва ижтимоий ҳаракатлар муҳим аҳамият касб этади. Бу жараёнда таълим тизими катта рол ўйнайди. Она тилимизнинг бойликларини ёшларга ўргатиш, уларни она тилида фикрлашга ва бу тилда илмий изланишлар қилишга рағбатлантириш келажакда ўзбек тилининг илм-фанда ва халқаро майдонда ҳам ўз ўрнини топишига хизмат қилади.
Тилни ривожлантиришда фақат миллий чекланишлар билан кифояланиб бўлмайди. Ўзбек тили замонавий технологиялар, илм-фан ва халқаро муносабатларда ҳам фаол ишлатилиши учун янги атамалар, илмий ва технологик атамаларни ишлаб чиқиш ва жорий этиш керак. Бу жараёнда техник таржималар, миллий илмий терминологияни бойитиш, ўзбек тилини интернет ва ахборот технологиялари майдонида кенг кўламда қўллаш стратегик вазифалар сифатида кўрилиши керак.

Хулоса

Тил миллатнинг руҳи ва маънавий асосидир. Ўзбек тили миллий ўзликни англаш, тарихий ва маданий бойликларни сақлаш ҳамда келажак авлодларга етказишда муҳим ўрин тутади. Тарихимиз давомида ўзбек тили фақатгина миллий маданиятни ифодалаш воситаси бўлиб қолмай, балки миллий бирликни таъминлаш ва халқнинг ўзига хослигини мустаҳкамлашда асосий рол ўйнади.
Бугунги глобаллашув даврида ҳам ўзбек тилининг ўз аҳамиятини йўқотмаслиги учун ҳар бир фуқаро ва давлат бу йўлда фаолият кўрсатиши зарур. Келажак авлодлар учун миллий тилимизни бойитиш ва уни глобал майдонда ҳам ривожлантириш миллатнинг келажаги учун муҳимдир.
Миллий ўзликни сақлаш, маданий бойликларни етказиш ва келажак авлодларни она тилимизга меҳр-муҳаббат билан тарбиялаш энг муқаддас вазифамиздир. Ўзбек тили нафақат ўз миллий қадр-қимматини сақлаб қолиши, балки замон билан ҳамнафас бўлиб, келажакни яратувчи куч сифатида юксак мавқеини эгаллаши лозим.

Шаҳзод РАМАЗОНОВ,
Мир Араб ўрта махсус 
ислом таълим муассасаси мударриси