Zahiriddin Muhammad Bobur

Islomiy tamaddun tarixida buyuk shaxslar yetishib chiqqanki, ular nafaqat siyosiy maydonda, balki ilm va ma’rifatda ham yuksak darajaga erishganlar. Ana shunday zotlardan biri – Zahiriddin Muhammad Boburdir. U nafaqat Hindistonda ulug‘ saltanat barpo etgan davlat arbobi, balki chuqur tafakkur egasi bo‘lgan shoir, tarixchi va islom ilmlariga hissa qo‘shgan alloma hamdir. Boburning hayoti va faoliyati bizga sabr, shukr va adolat tamoyillariga rioya qilish naqadar muhimligini eslatadi.
Islom dini adolatni eng yuksak fazilat sifatida ta’kidlaydi. Bobur o‘z davlatini aynan shu tamoyil asosida boshqargan. Hindistonga kelganidan so‘ng u tartibsizlik va zo‘ravonliklarga barham berib, islomiy adolatni joriy etishga harakat qildi. Shariat qoidalariga muvofiq savdo-sotiqni tartibga solish, kambag‘allarga yordam berish, ilm va san’atni rivojlantirishga katta e’tibor qaratdi.
Boburning islomiy tamaddunga bo‘lgan hurmati uning o‘z qo‘li bilan yozgan "Mubayyin" (Bayon etilgan) asarida ham aks etgan. Bu asar islom qonunshunosligi bo‘yicha yozilgan bo‘lib, unda adolat, halollik va imon ahamiyati ta’kidlangan. Musulmon hukmdorlari uchun u doimo Qur’oni Karim va Hadislarga tayanish lozimligini o‘z hayoti misolida isbotlab berdi.
Bobur buyuk sarkarda bo‘lishi bilan birga, ilmga oshno kishi edi. U Qur’on va hadislarni chuqur o‘rgangan, arab va fors tillarini mukammal bilgan, turkiy adabiyotga mislsiz hissa qo‘shgan. Uning "Boburnoma" asari faqatgina tarixiy xotira emas, balki musulmon ummati uchun saboq va ibrat maktabidir. Ushbu asar orqali u o‘z davrining siyosiy, iqtisodiy va madaniy ahvolini haqqoniy yoritib, kelajak avlodlarga ulug‘ ma’rifat manbaini qoldirdi.
Islom dini har bir kishini ilm talab qilishga undaydi. Hadisda aytilganidek: "Ilm talab qilish har bir musulmon erkak va ayol uchun farzdir" (Ibn Moja). Bobur bu hadisga amal qilib, butun umri davomida ilmga xizmat qildi, ilm ahlini hurmat qildi va o‘z atrofiga olimlar, shoirlar, faqihlarni jamladi.
Islomda ona yurtingni sevish, unga xizmat qilish imonning bir bo‘lagidir. Bobur yuragida tug‘ilgan yurtiga bo‘lgan cheksiz muhabbatini har bir she’rida ifoda etgan. U Hindiston taxtiga erishgan bo‘lsa ham, ko‘ngli doimo Farg‘onada qoldi. Uning she’rlarida Vatan sog‘inchi, uni yana ko‘rishga bo‘lgan umid aks etadi:

"O‘z yerin qo‘yib Hind sori yuzlandim,
Yorab, netayin, ne yuz qorolig‘ bo‘ldi."

Bu so‘zlar musulmon insonga qadrdon yurtini sevish, uning farovonligi uchun harakat qilish naqadar muhim ekanini anglatadi. 
Bobur ham yurt obodligini hayotining asosiy tamoyili deb bilgan va Hindistonni obod qilish uchun ko‘p mehnat qilgan. U bog‘lar, karvonsaroylar, masjid va madrasalar qurdirgan, shaharlarni obodonlashtirgan. Uning o‘g‘illari va avlodlari bu an’anani davom ettirib, Hindistonning islomiy arxitekturasini jahon darajasiga olib chiqdi.
Bobur tomonidan asos solingan Boburiylar sulolasi Hindistonda 300 yildan ortiq vaqt davomida hukmronlik qilib, mamlakatni islomiy adolat bilan boshqardi. Bu davr Hindiston uchun madaniy va ilmiy taraqqiyot yillari bo‘ldi. Hind xalqining yetuk arbobi Javoharlal Neru ham Boburiylar sulolasining Hindistonga ta’siri haqida shunday yozgan:
"Bobur Hindistonga kelgandan keyin katta siljishlar yuz berdi va yangi rag‘batlantirishlar hayotga, san’atga, arxitekturaga toza havo baxsh etdi."
Bu shuni anglatadiki, Bobur va uning avlodlari musulmon hukmdorlarga xos fazilatlar – adolat, bilimga intilish va insonparvarlik bilan xalq xizmatida bo‘lganlar.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, Boburning hayoti musulmonlar uchun ibrat maktabidir. U shon-shuhrat ortidan quvmadi, balki adolatli davlat barpo etish, xalq farovonligini ta’minlash va ilm-ma’rifatni yoyishga harakat qildi. U o‘z she’rlari va tarixiy asarlari bilan axloq, halollik, vatanparvarlik va imon naqadar muhim ekanini ko‘rsatdi.
Bugungi kunda ham biz Bobur ibratini o‘z hayotimizga tatbiq etishimiz kerak. Vatanimizni sevish, ilm olish, adolatli bo‘lish va imonimizni mustahkamlash Bobur siymosidan oladigan eng buyuk saboqdir. Alloh taolo barchamizni o‘z dinimizga sodiq bo‘lishga, adolatli yashashga va ilm nuri bilan yuksalishga muvaffaq qilsin. Omin!

Dilshod ALIYEV,
Mir Arab o‘rta maxsus islom
ta’lim muassasasi matbuot kotibi